ਮੇਰੇ ਆਕਾ | MERE AKA

ਤਹਿਮੀਨਾ ਦੁਰਾਨੀ ਦੀ ਆਤਮ-ਕਥਾ ‘ਮੇਰੇ ਆਕਾ…’ ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦਾ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਵਰਨਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਅੰਦਰ ਦੁਰਾਨੀ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਕਹਾਣੀ ਰਾਹੀਂ, ਇਕ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਜਾਗੀਰੂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਪਤੀ, ਜੋ ਇਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਸੀ, ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਝੱਲੇ ਗਏ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਬਿਊਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਇਹ ਵੇਰਵਾ ਕੇਵਲ ਨਿੱਜੀ ਦੁਖਾਂਤ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਪਿੱਤਰਸੱਤਾਤਮਕ ਢਾਂਚਿਆਂ ਦੀ ਜਕੜ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਜਿਹੇ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਸੰਭਵ ਬਣਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਮੁੱਖ ਦਲੀਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਕਸਰ ਸਾਮੰਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (feudal system) ਅਤੇ ਪਿੱਤਰਸੱਤਾਤਮਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ (patriarchal ideology) ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਸੰਪਤੀ ਜਾਂ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਰਾਨੀ, ਪਰਦਾ ਪ੍ਰਥਾ, ਵਿਆਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸ਼ਕਤੀ ਅਸੰਤੁਲਨ, ਤਲਾਕ ਦੇ ਸੀਮਤ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਵੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ।

ਇਹ ਆਤਮ-ਕਥਾ ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਲਿੰਗ ਅਧਿਐਨ, ਸਮਾਜ-ਸ਼ਾਸਤਰ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਸ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵ ਵਿਆਪਕ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਨਾਰੀਵਾਦ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਸ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਕਿ ਕੀ ਇਸਲਾਮੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲਿੰਗ ਸਮਾਨਤਾ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜਾਂ ਕੀ ਸਮਾਜਿਕ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੁਨੌਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਇਕ ਮੁੱਲਵਾਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸਾਬਤ ਹੋਏਗੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੌਧਿਕ ਵਰਗ ਇਸ ਲਿਖ਼ਤ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਨਾਰੀਵਾਦ ਸੰਬੰਧੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਵ ਬਹਿਸ ਛੇੜੇਗਾ।

ਡਾ. ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ